TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU

Trước kia, khoảng đầu tháng 10 hàng năm, khi mùa thu hoạch kết thúc, lương thực đã chất đầy trên gác và trong kho, cũng là lúc các cụ già trong bản tính toán thời điểm ăn tết cơm mới và thông báo cho cả bản cùng tổ chức. Người Mông quan niệm lễ cơm mới được tổ chức trước tiên là để cảm tạ trời đất, tổ tiên, ma nhà đã “bảo vệ ngô lúa, nương rẫy, gia súc cho con cháu, và đuổi ma rừng ma núi đi”[1], đồng thời cũng là dịp các thành viên trong gia đình, dòng họ gặp gỡ, ăn bữa cơm đoàn viên và người chủ gia đình “thông báo cho con cháu là vụ mùa năm nay đã thu hoạch xong, nên mời bà con, anh em đến cùng nhau nâng chén chúc mừng thành công của năm nay, sang năm lại tiếp tục phấn đấu”[2].

Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, người Mông ở Việt Nam hiện có 1.393.547 người. Trong đó tập trung cư trú tại các tỉnh Trung du miền núi phía Bắc, vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung, Tây Nguyên… Tại Sơn La, tổng số người Mông hiện có 1.248.415 người, chiếm 14,4% tổng số người Mông toàn quốc và chiếm 16,1% tổng dân số toàn tỉnh Sơn La (sau người Thái và người Kinh).

Gốm ở xã Mường Chanh là dòng gốm lâu đời, trung tâm gốm cổ của đồng bào Thái Đen trên đất Sơn La. Tuy nhiên, do không được cải tiến kỹ thuật, mẫu mã, nguồn nguyên liệu làm nghề gốm bị thu hẹp, gốm sản xuất ra ra đã bị rò. Từ một làng gốm nay chỉ còn duy nhất một hộ gia đình còn duy trì. Bởi vậy, nghề gốm có nguy cơ thất truyền, mai một.

            Dân ca Thái “hay còn gọi Khắp” là thể loại nghệ thuật tồn tại lâu đời trong đời sống văn hóa Thái. Đây là một nét tiêu biểu trong văn hoá ứng xử giữa con người với với con người và con người với tự nhiên trong cộng đồng người Thái. Tìm hiểu những nhân tố tầng nền, các giá trị của dân ca Thái, đồng thời đưa ra các giải pháp về cơ chế chính sách, giải pháp về văn hóa nhằm bảo tồn và phát triển loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống trong thời đại công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước giai đoạn hiện nay.

            Nghề vẽ tranh hiện nay sử dụng các nguyên liêu có sẵn trên thị trường, đòi hỏi người vẽ phải phải có năng khiếu hội họa, khi vẽ cần tập trung cao độ, tỉ mỉ, chăm chút, khéo léo, tinh tế trong pha màu, sáng tạo trong từng khâu để tạo ra bộ tranh đặc trưng của cộng đồng. Để quy trình vẽ có hiệu quả phải trải qua các khâu từ chuẩn bị các loại vật dụng như: màu, bút vẽ, giấy vẽ... cho đến kỹ năng đi mảng, đi nét, pha màu thì người thợ phải có bộ đồ nghề chuyên dụng, đa dạng tương ứng với từng khâu trong quy trình vẽ.

Người Dao ở xã Lóng Luông thuộc nhóm Dao Tiền, là tộc người có nhiều thành tố văn hóa truyền thống được thể hiện trong đời sống với nhiều phong tục, tập quán, tín ngưỡng, đặc biệt là nghề vẽ tranh thờ bằng phương pháp thủ công. Tranh chứa đựng nhiều giá trị, tính nhân văn và được sử dụng, tồn tại từ đời này qua đời khác tạo nên nét đẹp riêng biệt của của người Dao, đồng thời đáp ứng nhu hưởng thụ, sử dụng vốn văn hóa dân gian của cộng đồng. Bài viết đưa ra một số giá trị của nghề làm căn cứ để xây dựng các giải pháp, định hướng bảo tồn với nghệ thuật vẽ tranh thờ độc đáo của người Dao ở xã Lóng Luông hiện nay.